Początki parafii szczawnickiej, tak jak i samej miejscowości, nie są znane; pierwsza  wzmianka o niej pochodzi z r. 1434. W każdym razie była to parafia niewielka i biedna, skoro  bp Piotr Tomicki przyłączył ją w r. 1529 do parafii w Krościenku.
Prawa parafialne przywrócił  Szczawnicy dopiero biskup Ignacy Łobos w r. 1889. Pierwszy, bliżej nieznany, kościół  szczawnicki runął ze starości przed 1550 r., gdyż wtedy to na jego miejscu stanęła druga,  niewielka świątynia, rozebrana w r. 1894. Budował ją pleban krościeński ks. Marcin z  Piotrkowa.

Charakteryzowała się ona trójbocznie zamkniętym prezbiterium i brakiem wieży,  a jej wnętrze pokrywała polichromia. Kościół usytuowany był na skrzyżowaniu obecnych ulic  Szalaya i Świętego Krzyża. Zwieńczenie sygnaturki z krzyżem kutym w żelazie oraz  XVIII- wieczny feretron pochodzące z tego kościoła oglądać dziś można w miejscowym  Muzeum Pienińskim, a resztki ołtarza głównego umieszczone zostały w Muzeum  Diecezjalnym w Tarnowie.
Jest to szafa tryptyku w kształcie "stojącego" prostokąta  (wymiary 118 X 163 cm), pozbawionego ruchomych skrzydeł, przedstawiająca ołtarz  Czterech Dziewic. Centralną część szafy zajmuje ponad metrowej wysokości figura Matki  Boskiej z Dzieciątkiem wstawiona w wąską wnękę. Po bokach, w dwu rzędach,  rozmieszczone są półmetrowej wysokości rzeźby świętych: Barbary, Doroty (góra) oraz  Katarzyny i Małgorzaty (dół). Figury ustawione są pod baldachimem z trzema łukami w ośli  grzbiet, wypełnionymi zróżnicowanymi, misternymi w rysunku, maswerkami. Przestrzeń nad  łukami zajmuje ażurowa galeryjka. Na rzeźbach nieznacznie tylko uszkodzonych (np.  niekompletne atrybuty), zachowały się resztki pierwotnej polichromii. Omawiany ołtarz,  według zdania Józefa Dutkiewicza, wykonany został prawdopodobnie około 1470 r. w  warsztacie mistrza ołtarza w Kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu. Wykorzystane zostały przy  tym wcześniejsze rzeźby (poza figurą św. Doroty), być może pochodzące nawet z trzeciej  ćwierci XIV w.
             Trzeci z kolei, do dziś istniejący, kościół szczawnicki wzniesiony został w  latach 1882-1892 na gruntach, których wykup rozpoczął już Józef Stefan Szalay w r. 1875.  Projektantem świątyni był Stanisław EIjasz-Radzikowski (ok. 1845-ok. 1910), którego inne  tutejsze dzieło, zbudowany z drewna Dworzec Gościnny spłonął w 1962 r. Pracami  budowlanymi kierował ks. Jan Oleksik. Omawiany zabytek, wzniesiony z kamienia i cegły,  reprezentuje styl neogotycki.
Jest to budowla jednonawowa z węższą i wielobocznie  zamkniętą absydą ołtarzową i wieżą od frontu. Dwie boczne kaplice tworzą rodzaj transeptu.  Tak więc w zarysie kościoła zachowany został plan krzyża łacińskiego. Tynkowane na biało  elewacje ożywione są przez skarpy, sterczyny i blendy wieńczące schodkowe szczyty ściany  zachodniej i ścian zamykających transepty oraz ostrołukowe, wydłużone okna. Obszerna,  trójprzęsłowa (łącznie z przęsłem chóru muzycznego) nawa sklepiona jest krzyżowo.  Podobne, równej wysokości sklepienie przykrywa transept i przęsło prezbiterium oddzielone  od niższej absydy ostro wykrojonym otworem w ścianie tęczowej.

Wnętrze kościoła ozdabia  polichromia Karola Polityńskiego z r. 1923 (dwukrotnie już odnawiana - ostatnio w r. 1992).  Według słów Tadeusza M. Trajdosa "malowidła te, utrzymane w kategoriach  postsecesyjnej, stylizowanej ludowości, urzekają swobodą i smakiem barw oraz obfitością  pomysłów". Na sklepieniu, w miejscu skrzyżowania się nawy z transeptem, malarz  przedstawił czterech cherubinów otulających krzyż swymi, przypominającymi pawie pióra,  skrzydłami. Ramiona tego krzyża upodabniają się do płatków rozkwitłego kwiatu. Podobne  kompozycje kwiatowe, czasem z motywem stylizowanego krzyża, pokrywają pozostałe pola  sklepienne, przy czym najbogatsze tego rodzaju malowidło znajduje się na sklepieniu  prezbiterium. Ściany nawy i transeptu dekorowane są ornamentami roślinnymi (pęki  kwiatowe, liściaste łodygi i kiście owoców) i linearnymi oraz fryzem z medalionami polskich  świętych (był on z biegiem czasu uzupełniany; ostatnio pod chórem przez miejscową  artystkę Krystynę Kolkowicz). Na południowej ścianie nawy znajduje się malowidło Chrystusa  na krzyżu okolonym tęczową aureolą. Zakończenia ramion krzyża przechodzą w fantazyjne  motywy kwiatowe. Wokół wejścia spod wieży Polityński umieścił tarcze herbowe Orła i  Pogoni w ozdobnych obramieniach. Kwatery te sprawiają wrażenie wzorzystych kilimów.  Wyposażenie ruchome szczawnickiego kościoła jest dziełem dwu artystów: Kazimierza  Chodzińskiego (1861-1921?) i Władysława Łuczkiewicza. Pierwszy z nich, po studiach w   krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych i w Wiedniu, założył w Krakowie około 1880 r. "fabrykę  statuet kościelnych", dostarczając rzeźby ołtarzowe do wielu kościołów. Dla Szczawnicy  wykonał ołtarz główny i chrzcielnicę.
Centralną część tego ołtarza zajmuje sprowadzony z  Rzymu obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy podtrzymywany przez anioły. Część ta ujęta  w ramę, zdobiona u góry ażurową dekoracją i wypełniona licznymi wotami, flankowana jest  wieżyczkami ustawionymi na konsolach. We wnękach tych wieżyczek znajdują się figury  trudnego do rozpoznania świętego w stroju biskupa i księgą w dłoni (św. Bernard z  Clairvaux?) oraz młodego kleryka trzymającego krzyż (prawdopodobnie św. Alojzego  Gonzagi). Z kolei, w zwieńczeniu dostrzec można rzeźby bł. Kingi i św. Kazimierza, a w  szczycie nastawy - św. Jana Chrzciciela, rozmieszczone w wysmukłych, ażurowych  wieżyczkach. Ponad drzwiczkami tabernakulum znajduje się niewielki krucyfiks przykryty  baldachimem w kształcie oślego grzbietu. Na zasuwie ołtarzowej namalowany jest obraz św.  Wojciecha, patrona kościoła. Kamienna chrzcielnica o wielobocznej czaszy pokrytej  ornamentem architektonicznym wsparta jest na gładkim, również wielobocznym trzonie.  Ołtarze boczne, ambony i konfesjonały wykonał w latach r1894 -1900 W. Łuczkiewicz.  Najciekawsze są ołtarze ustawione w transepcie; oba mają jednakową konstrukcję  przypominającą średniowieczne tryptyki i zwieńczone są trzema wysmukłymi wieżyczkami (tu  z kolei przychodzi na myśl porównanie ze szczytami gotyckich monstrancji). Kolorystyka  ołtarzy to przede wszystkim ciemne brązy, zieleń, czerwień i biel oraz złoto ornamentów. W  prawym ołtarzu środkową część nastawy zajmuje płaskorzeźba Matki Boskiej ofiarowującej  różaniec św. Katarzynie Sieneńskiej. Na skrzydłach artysta umieścił postacie św. Stanisława  Kostki (z lewej) i św. Alojzego Gonzagi. W zwieńczeniu, po obu stronach krzyża  adorowanego przez anioły, ustawione zostały pełnoplastyczne figury Matki Boskiej i św. Jana  Ewangelisty. W szczycie nastawy można dojrzeć figurkę Pana Jezusa Miłosiernego. Po  zamknięciu skrzydeł ołtarza ukazują się płaskorzeźbione postacie św. Julii i św. Jadwigi  Śląskiej. Z kolei w ołtarzu lewym znajduje się grupa Ukrzyżowania flankowana scenami  Narodzenia Jezusa i Wniebowstąpienia. Zwieńczenie retabulum, skomponowane jest  podobnie jak w ołtarzu prawym z tą różnicą, że krzyż otaczają figury św. Antoniego  Padewskiego i Matki Boskiej z Dzieciątkiem, a na samym szczycie artysta ustawił rzeźbę św.  Franciszka z Asyżu. Rewersy skrzydeł przedstawiają postacie świętych Piotra i Pawła. Kosz  ambony wsparty na konsoli dekorowany symbolami Ewangelistów, nakryty jest ażurową  wieżyczką z fialami i figurkami aniołków. Organy zbudowane zostały w r. 1895 przez  Tomasza Falla ze Szczyrzyca (w instrumenty pochodzące z tego warsztatu wyposa-żonych  jest wiele kościołów Polski południowej). Ich neogotycki prospekt ma pięć osi; trzy wąskie  osie, środkowa i skrajne, zakończone są wieżyczkami.
Całość wystroju kościoła w  Szczawnicy wskazuje na problem, przed którym stanęła sztuka sakralna końcowych lat XIX  w. Sprowadzał się on do pytania, czym wypełnić liczne, wznoszone w tym czasie neogotyckie  świątynie? W odpowiedzi na to zapotrzebowanie pojawiły się warsztaty, wpierw tyrolskie,  później miejscowe, wykonujące "pod styl" wyposażenie wnętrz kościelnych.
Wokół kościoła  rozmieszczone są stacje Drogi Krzyżowej. W kapliczkach zbudowanych przez Stanisława  Salamona, szczawnicki rzeźbiarz Ryszard Hamerski ustawiał od r. 1985 pełne ekspresji  drewniane rzeźby o znacznych rozmiarach. W figurach tych uderza kontrast pomiędzy  surowymi, blokowymi zarysami postaci a obfitością fałdów szat.

Opracowane na podstawie:
 "KOŚCIOŁY PIENIŃSKIE" Andrzeja Skorupy
wyd. OFICYNA PODHALAŃSKA Kraków 1996